Een jodenkoek (in de handel ook Jodekoek) is een grote, platte koek van een soort zandgebak van ongeveer 10 centimeter rond.
Al aan het eind van de 19e eeuw maakte de banketbakker C. Strunck in de Javabode reclame voor zijn Jodenkoeken en in dezelfde tijd doet dat de Groningse banket- en koekbakker Foppe Egbertus de Haan in de Leeuwarder courant. Bakkerij Stam uit Alkmaar zegt al sinds 1883 echte Jodenkoeken te maken. Dit bedrijf is al in 1924 overgenomen door Davelaar uit Zaandam en deze maakt nog steeds Jodenkoeken.
Ook wat grotere koekfabrikanten als Lotus Bakeries uit Enkhuizen maken vandaag de dag Jodenkoeken alleen de samenstelling is geheel anders. Er zijn trouwens vele verhalen over de oorsprong van de Jodenkoek in de omloop. Een Joodse bakker uit Amsterdam zou rond 1920 zijn eigen en geheime recept aan Lotus Bakeries in Enkhuizen hebben verkocht. Anderen beweren dat de koek vernoemt is naar een bakker . die de Joode heette. Ook wordt verteld dat de koeken zo heten omdat ze voor weinig geld veel koek opleverden en alles wat vroeger goedkoop was werd Joods genoemd. Joods omdat Joden de naam hadden `gierig`te zijn. Maar vooral Joden uit Oost Europa in de lage landen gekomen waren arm en konden moeizaam rondkomen. Vandaar dat door die Joodse families een voorkeur was voor goedkope producten. Er bestaat nog een verklaring voor de naam Jodenkoeken : het is een verwijzing naar de platte ongezuurde broden ( Matzes) die gebakken zijn bij de uittocht van de Joden uit Egypte. Ook wordt nog beweerd dat de koek lijkt op het Joodse keppeltje, maar dat lijkt me een te ver gezochte verklaring daar keppeltjes ook toen meestal van donkere stof werden gemaakt.
- Recept voor Matzes : https://www.nederlands-dis.nl/uncategorized/invloeden-van-elders/paastijd-matzes-ongerezen-joods-brood/
In het NATIONAAL KOOKBOEK uit 1893 samengesteld door `Nederlandsche Vrouwen` en bewerkt door A.G.L.Westerberg Kook te Hilversum
vinden we onder N⁰. 509 Koekjes enz. na Drabbelkoeken Jodenkoekjes:
…..Voor jodenkoekjes kneedt men 250 Gram meel, 200 Gram boter, 200 Gram basterdsuiker, 1 theelepeltje kaneel, 100 Gram gestampte zoete amandelen ( zie N⁰. 35 en Inleiding) , 2 eieren en ½ geraspte notemuskaat goed dooreen tot een deeg. Laat het een paar uur rusten. Rol het op een met meel bestoven tafel uit ter dikte van ruim ½ c.M. Snijd er vierkante stukken van , 6 c.M. in ´t vierkant. Leg ze op een bakplaat. Bestrijk ze met ei en water ( zie N⁰. 18) en bak ze in een matig warmen oven mooi lichtbruin……
Aan de hand van dit recept uit 1893 heb ik een bakblik vol jodenkoekjes gemaakt van:
- 125 gram speltbloem
- 100 gram roomboter ( kamertemperatuur)
- 100 gramlicht basterdsuiker
- 50 gram fijngemalen amandelen
- ½ theelepel kaneel
- ½ theelepel vers gemalen nootmuskaat
- een weinig zout
- 1 ei
Je mengt eerst alle droge ingrediënten door elkaar ( wel de bloem zeven). Voeg dan de zachte boter er bij en met je hand rul je de boter door het meel heen. Je krijgt dan een soort grote kruimels deeg. Daar doe je op z’n laatst het ei door. Dan krijg je een vrij plakkerig deeg. Rol het tot een bal. Pak het in enzet het zeker 2 uur koel weg in de koelkast.
Na twee uur verwarm je de oven op 160 ⁰C. Leg een vel bakpapier op een bakblik en strooi er licht wat griesmeel over.
Bestrooi je koude werkvlak met bloem en rol het deeg uit tot ongeveer ½ centimeter dikte. Steeds wat bloem strooien, zodat je deegroller niet onder het deeg komt te zitten. Snij het deeg nu een stukjes van ongeveer 6 x 6 cm. Met een pannenkoekmes schep je de deegstukjes van het aanrecht en verdeel ze over de bakplaat.
In het midden van elk koekje leg ik nog wat gesnipperde amandelen. Bak de koekjes in ongeveer 10 minuten gaar. De koekjes mogen aan de bovenzijde nog niet aan kleuren. Schep ze van het bakblik ( ze zijn nu nog zacht) en laat ze op een taartrooster afkoelen.
Het is duidelijk dat dit zo heel andere koeken worden dan wat tegenwoordig als Jodenkoeken in de supermarkt ligt. Maar de structuur lijkt een beetje op elkaar. Maar lekker zijn ze zeker.
In een artikel in de Telegraaf vonden we een recept van Jodenkoeken van Felix Wilbrink.
EIGENTIJDSE JODENKOEKEN
- 400 gram tarwebloem
- 250 gram basterdsuiker
- 250 gram boter
- 1 ei
- 4 theelepel bakpoeder
- 1 theelepel kaneel
- 1 theelepel foelie
- 1 theelepel zout
Roer de boter met de suiker tot een soort crème. Zeef er de bloem er over en voeg de overige droge ingrediënten toe. Kneed het tot een deeg en voeg op het laatst het ei erbij. Zet het deeg afgedekt koel een tijdje weg. Daarna de oven voorverwarmen op 170⁰C. Het deeg uitrollen op een met bloem bestoven aanrecht en er koekjes uitsteken. Op een bakblik met bakpapier in ongeveer 15 minuten lichtbruin bakken. Rustig uit de oven af laten koelen.
Het Bakkerij museum geeft een ander recept:
Recept voor Jodenkoeken
- 1000 gr. Zeeuwse bloem
- 550 gr. basterdsuiker
- 450 gr. bakkersvet
- 150 gr. water (ca.)
- 15 gr. zout
- 15 gr. vanillepoeder (1:30)
- 1 ei
- 10 gr. rommelkruid
- cocosaroma
- 10 gr. speculaaskruiden
- gele kleur
- 12 gr. koolzuur
Werkwijze:
Vet met suiker, waarbij het water is gevoegd, opwrijven. Het ei en de smaakstoffen doormengen. Bloem met koolzuur zeven en bij de gewreven massa voegen. Het geheel, al kruimelende, tot een glad deeg bewerken. Het deeg tot de volgende dag laten liggen. Daarna zeer dun uitrollen, uitsteken met een kartelsteker van ca. 8-10 cm. middellijn.
Afbakken in matige oven ca 175 °C. Mooi goudbruin afkleuren in iets warmere oven.
Met dank aan Nederlands Bakkerijmuseum Het Warme Land
wat is rommelkruid?
Beste Hilde,
op deze site staat een apart artikel over rommelkruid, een heel oud kruidenmengsel onder andere gebruikt voor vleeswaren en brood.
erg lekker, vind ik zelf, paul