DE DAG ROND AAN TAFEL IN DE ACHTERHOEK van voor 1960

Het is nog niet zo lang geleden dat plattelandsgebieden als de Achterhoek vrij geïsoleerde delen van ons land waren.

De Achterhoek is een gebied in provincie Gelderland gelegen tegen de grens van Duitsland in het oosten van Nederland.

De hoofdzakelijk boerenbevolking at gewoonlijk sober met alles wat voorhanden was, maar op feestdagen en regelmatige feesten kon de Achterhoeker stevig uitpakken. Normaal betekende het in de Achterhoek “Eten wat de pot schaft”. En wat in de pot ging kwam in de eerste plaats van eigen land, uit eigen hof en “kroedhof” ( moes- en kruiden tuin). Producten van eigen land werden geconserveerd voor de winter zoals groente in het zout, gedroogde bonen en erwten. Daarnaast werd het vlees van eigen slacht gepekeld en daarna aan de “wiene” hoog in de woonkeuken opgehangen om verder te drogen na het eventuele roken. Ook appeltjes, pruimen, peren en abrikozen werden in de nawarmte van de houtgestookte broodoven ( vaak ook bij de bakker) gedroogd. En zo kwam men een schaarse winter sober door.

MAAR HOE ZAG EEN GEWONE WEEKSE DAG ER UIT:

Dit is vergelijkbaar aan de gewone dagen vroeger in heel veel plattelandsgebieden in ons land, plaatselijk varieerden alleen de daar traditionieel verbouwde en geteelde gewassen.

De gewone werkdag begon normaal vrij vroeg rond de tijd dat de zon opkwam.

ONTBIJT

Eerst werden bij boeren de dieren verzorgd en de “beeste”(koeien) gemolken. Dan pas werd er gegeten: brood ( dat was in de Achterhoek dus roggebrood) met gesmolten varkensvet. Daarnaast met uitgebakken spek en stroop. Maar waren er kapotte eieren kon er een soort roerei gemaakt worden of het ei verwerkt in een pannenkoek.

Strooppot

EIERBOTTER: https://www.nederlands-dis.nl/dis/voorgerecht/paastijd-van-paasontbijt-naar-paasbrunch/

In de winter was er vaker pap, omdat het vuur dan toch door gestookt moest worden en men dan gelijk de pap kon koken.

Roggebrood: https://www.nederlands-dis.nl/uncategorized/lokaal/roggebrood/

BROODPAP ( Stoetepap, brokkenpap, weggenmelksepap, bolpap)

Melk in een pan warm maken op het fornuis. Het gedroogde oude brood in brokken toevoegen, soms ook een paar stukken roggebrood en even zachtjes laten koken. Vaak werd de broodpap in de avond al gemaakt en dan voor de nacht weggezet. In de ochtend werd dit dan koud gegeten ( zeker in de zomer) of weer opgewarmd. Dan smaakte de broodpap op z’n lekkerst. Was er nog wat krentenbrood overgebleven, was dat een feestmaal. In plaats van zoete melk, werd vaker karnemelk gebruikt om broodpap te maken.

Pas na de tweede wereld oorlog werd het gebruikelijk om broodpap met basterdsuiker en kaneel klaar te maken. Vaak werd er dan ook boter of margarine bij gedaan. Daarnaast krenten en rozijnen bij de broodpap gedaan. Broodpap werd ook met (gedroogde)pruimen klaargemaakt. Als je geluk had kreeg je de pruim, maar even grote kans had je op een pit.

Na de slacht vaak in November was er royaal producten van de slacht , die maar kort houdbaar waren als balkenbrij en zult. Dan was het feest in de keuken en op het brood van de Achterhoeker.

10 uur

Er werd koffie gedronken. Koffie werd gezet in een “smodde”. De smodde is een kannetje met een rechte steel, vaak van email.

oude koffiemolen

Koffiebonen worden grof vermalen. In de smodde gedaan en uit de waterketel werd er kokend water over gegoten. De smodde werd dan op het fornuis gezet en tot de kook gebracht en dan even weggezet om dan weer tot de kook gebracht te worden. Dit deed men gewoonlijk drie keer.

De koffie dronk men vaak zwart, want melk was duur. Op de zondag werd er wat van de verse melk afgeschepte room bij de laatste kookgang van de smodde in het kannetje gedaan. En kreeg men een klontje kandij ( een “kluntjen”) om de koffie te zoeten. In de week werd geen kandij gebruikt maar kleine stukjes gebrande stroop ( een “steek’). Vaak werd de warme koffie op het schoteltje geschonken om hem sneller naar binnen te kunnen slurpen.

MEDDAGPOT of te wel Warm Eten.

Rond het middaguur was de pan met middageten warm en kon zo gegeten worden. Eerst moest er wel gebeden worden. In de winter was het vaak een maaltijdsoep of een stamppot. In de zomer gekookte groente met gekookte aardappels en een stukje spek en uiteraard speksaus of karnemelkse saus.

MOOS is een van de gangbare winterse “potdeurmekare”( = stamppot) uit de Achterhoek.

Meestal nemen we tegenwoordig geen moeite om boerenkool zelf te snijden. Want de supermarkt maakt het ons tegenwoordig erg gemakkelijk. Het is onze ervaring dat boerenkool veel lekkerder smaakt, als er de vorst overheen is gegaan. Er ontwikkelt zich zo meer smaak en meer suikers. Om die reden stoppen wij verse voorgesneden boerenkool van te voren vaak in de diepvries. De oogst begon dan ook vroeger vaak pas na de eerste nachtvorst, de kool kan normaal de hele winter op het veld blijven staan. Het kan gegeten worden met jus,worst, mosterd en uitgebakken spekjes. Zure toevoegingen waren gebruikelijk: mosterd, ingelegde zilveruitjes en augurk ( wat vaker komkommer was, trouwens).

Een modern recept van Moos:

1 ½ kilogram kruimige aardappels
600 gram voorgesneden boerenkool ( wel een nachtje in de diepvries)

zout
400 gram blokjes rookspek
2 rookworsten ( welke soort dan ook)
3 uien in ringen
1 teentjes knoflook fijn gesneden
1 theelepel suiker
peper uit de molen
150 gram plakjes ontbijtspek
azijn
grove mosterd

Kook de geschilde aardappels in stukjes met wat water en zout ongeveer 15 minuten. Voeg de boerenkool toe en kook alles nog 10 minuten. Voeg dan de beide rookworsten erbij en laat alles nog vijf minuten verder sudderen. Haal de worsten eruit en houdt apart warm. Giet de moos af, maar bewaar het vocht. Tijdens het koken van de aardappels zijn de spekjes al uitgebakken. Wat van het bakvet is gebruikt om de uien en knoflook bruin te bakken. Op het laatst voegt u wat suiker bij de uien om deze te laten karamelliseren. Voeg de uien bij de aardappels met boerenkool en stamp alles goed door. Gebruik het kooknat om alles eventueel smeuïger te maken. Op smaak maken met peper en zout ( ook een likje sambal past er goed) . Als laatste worden de plakjes ontbijtspek in een droge koekenpan krokant gebakken.

De moos gelijk serveren met plakjes gesneden worst, de uitgebakken spekjes en plakjes gebakken ontbijtspek. Naar smaak azijn en/of mosterd bijvoegen. “Amsterdamse”, gele uien of zilveruitjes smaken hier goed bij.

CABBES: andere kool uit de Achterhoek – https://www.nederlands-dis.nl/dis/hoofdgerecht/cabbes-of-kabbus-achterhoek/

Na het middagmaal was het tijd om even een dutje te doen, om dan weer snel aan het werk te gaan.

Na vier uur ging men weer aan tafel. Het vieruren brood was hetzelfde als het ontbijt, maar soms stond er een pan met warm spekvet op tafel . Daar doopte een ieder zijn stukje roggebrood in totdat alle vet weggegeten was ( het “vetstippen” of te wel “stip in het pannetje”) .

Stip in de pan: https://www.nederlands-dis.nl/dis/hoofdgerecht/stip-in-de-pan/